Adolescencja - przetrwanie czy wyzwanie?

Warsztat psychologiczny skutecznego nauczyciela

          Dojrzewanie jest długim i często „bolesnym” procesem. Ma swoje fazy i dynamikę. Obejmuje okres od ok. 12 lat do 22 roku życia dziecka. To dziesięć lat napięć, kryzysów rodzinnych, trudności, kształtowania się osobowości dziecka i budowania przez niego relacji ze sobą, rodziną, innymi ludźmi. Okres ten zaczyna się gwałtownymi zmianami biologicznymi, następnie dochodzą do tego przemiany psychologiczne, na końcu dojrzewanie rozciąga się na obszar relacji interpersonalnych. Warto zaznaczyć, że jest to równocześnie czas intensywnego dojrzewania ważnych ośrodków w mózgu regulujących nastrój, empatyczne zachowania, decydowanie, planowanie, samokontrolę. Najpóźniej dojrzewają mózgowe ośrodki regulujące nasze zachowania społeczno-emocjonalne.

          Właśnie dlatego nauczyciele powinni być szczególnie świadomi wyzwań z jakimi mierzy się dorastający człowiek. Jest to niezbędna podstawa do budowania skutecznych oddziaływań oraz kształtowania wspierającego autorytetu dorosłych. Trzeba pamiętać, że nauczyciele posiadający autorytet spełniają następujące warunki:

• znają dziecko i wiedzą kim ono jest, jakie ma ma mocne strony, z jakiego środowiska pochodzi;

• rozumieją z czym się zmaga dziecko i budują z nim relację oraz, w miarę możliwości, z jego rodziną. Bez dogłębnego zrozumienia nastolatka nie będzie dialogu;
• są spostrzegani przez dziecko jako osoba sprawiedliwa oraz kompetentna i miła

          Dopiero po spełnieniu powyższych kryteriów ukierunkowywanie, wskazywanie niebezpieczeństw, wsparcie i monitorowanie będzie skutecznym działaniem. W kontakcie z nastolatkami warto uzbroić się w cierpliwość, ponieważ na efekty oddziaływań wychowawczych, terapeutycznych trzeba nieraz długo czekać. Zanim bowiem mózg wytworzy odpowiednią ilość połączeń potrzeba wiele, wiele powtórzeń. Wyjątkiem jest sytuacja modelowania  zachowania. Obserwacja i możliwość eksperymentowania z nowym, właściwym zachowaniem skraca dziecku czas uczenia się.
          Wyróżniamy trzy fazy okresu dojrzewania: fazę wczesnej adolescencji, która trwa do końca szkoły podstawowej; średniej adolescencji przeżywanej w szkole ponadpodstawowej oraz późnej adolescencji czyli czasu studiowania lub rozpoczęcia pracy zawodowej. W tych fazach nastolatek poznaje i konfrontuje się ze swoimi potrzebami, następnie równoważy nowe zadania rozwojowe z wymaganiami otoczenia rodzinnego i szkolnego (które ciągle się zwiększają). W zasadzie na każdym polu rozwojowym nastolatek uczy się nowych umiejętności, komunikowania się, nabywa wiedzę, doświadcza porażek i sukcesów, rozwiązuje problemy, buduje obraz siebie i tożsamość, kształtuje swoją wartość oraz uczy się nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji.

          Dorośli mają dbać o to, by adolescent przeżywał swoje kryzysy w sposób względnie bezpieczny, by z błędów i porażek czerpał naukę i dalej się rozwijał. Wiemy jakie to trudne i jak łatwo o zaburzenia w tym czasie. Poniżej zamieściłam szczegółową analizę potrzeb, zadań, efektów rozwojowych nastolatków w poszczególnych fazach dojrzewania.

          Znajomość norm rozwojowych u adolescenta ułatwia identyfikację zachowań będących symptomami zaburzeń wieku dorastania. W początkowej fazie różnicowanie tego co jest zgodne z normą a co nie polega na ocenie poziomu uzyskania przez adolescenta: pozytywnych rozwiązań zadań rozwojowych, dostosowania się do reguł społecznych i ich uwewnętrznienia oraz dobrej wydolności procesów regulowania życia psychicznego, społecznego, szkolnego.

          Adolescencja to najtrudniejsza faza rozwojowa i najbardziej nieodporna na zaburzenia. Nauczyciele, którzy widzą, że rozwój psychiczny, społeczny, dziecka jest zablokowany, że wykazuje niepokojące objawy, które nie mieszczą się w powyższym portrecie psychologicznym adolescenta, powinni prosić o konsultację psychologiczną (oraz ewentualnie psychiatryczną) celem szybkiej diagnozy i odblokowania potencjału dziecka.

Bibliografia u autorki publikacji.