Rozwód i jego konsekwencje dla dziecka

     Rozwód w sensie formalno-prawnym to zjawisko z dziedziny patologii społecznej. Jest najczęściej prawnym usankcjonowaniem wcześniej zapoczątkowanego procesu rozbicia rodziny. Konsekwencje społeczne rozwodu nie dotyczą tylko rozwodzących się małżeństw. Oddziaływują przede wszystkim na ich dzieci. Rozbicie rodziny niesie ze sobą negatywny wpływ na sytuację i losy podopiecznych. Jest ono jedną z zasadniczych przyczyn zakłóceń ich socjalizacji, a także manifestowania czynów sprzecznych z pojętymi normami prawnymi i obyczajowymi. Powodów do rozwodu można doszukiwać się w wielu aspektach życia. Poczynając od uzależnień współmałżonka, zdrad małżeńskich czy przemocy, a kończąc na konfliktach spowodowanych rozbieżnością w wyobrażeniach małżonków dotyczących ich partnerstwa. Szczególnie młodym ludziom trudno pojąć na jakich zasadach funkcjonuje udany związek. Brak chęci pójścia na kompromisy, skupianie się głównie na własnych priorytetach, nieumiejętność dostrzegania potrzeb partnera i dzieci. Czynniki te powodują, że ludziom łatwiej jest rozstać się niż pracować nad sobą i związkiem. Współczesny świat promuje cechy socjopatyczne. Odnosi się to głównie do pracy zawodowej, ale ma to także wpływ na życie rodzinne. Rozwód jest zazwyczaj walką partnerów, chcących pogrążyć się wzajemnie, aby udowodnić winę rozpadu związku i wywalczyć opiekę nad dziećmi. Ma to także związek z przejęciem wspólnego majątku. Tutaj często funkcjonuje zasada „cel uświęca środki”. Partnerzy po takich przejściach są poranieni. Mają poczucie osobistej klęski i zaniżoną samoocenę. W takich sytuacjach dzieci często odchodzą na dalszy plan. Zapomina się o ich potrzebach, o tym że dla nich rozwód rodziców to życiowa tragedia, której nie potrafią zrozumieć. Często próbują winić siebie za rozpad rodziny. Niestety, kiedy najbardziej potrzebują wsparcia i opieki ze strony opiekunów, jest odwrotnie. Zostają wciągnięte w spory dorosłych i zmuszone do opowiedzenia się po czyjejś stronie. Stopień zrozumienia sytuacji po rozwodzie i jej wpływ na przyszłość dziecka zależą od jego wieku. Dzieci młodsze nie rozumieją czym jest rozwód, ale odczuwają wynikające z niego konsekwencje, które zapisują się w ich psychice. Rozstanie rodziców najdotkliwiej odczuwalne jest w okresie preadolescencji. Nieco słabsze w wieku przedszkolnym i dorastania. U dzieci rozwiedzionych rodziców można zauważyć m.in. tendencję do obniżania wartości własnej osoby i uwstecznienie roli pragnień o charakterze emocjonalnym. Wykazuje ono niższy poziom pozytywnych cech: życzliwości, towarzyskości. Jednocześnie następuje duże nasilenie cech negatywnych: nieśmiałości i zawziętości. Dzieci z rozbitych rodzin zaczynają wycofywać się emocjonalnie. Mogą uciekać w perfekcjonizm lub też przejawiają się u nich zaburzenia zachowania. Starają się zwrócić na siebie uwagę. Dzieci z rodzin rozwiedzionych zazwyczaj są bardziej skłonne do popełnienia samobójstwa w porównaniu do pozostałych. Wchodzą w konflikt z prawem, sięgają po środki psychoaktywne, wykazują promiskuityzm. Aby zminimalizować skutki rozwodu, dzieci należy przygotować na taką okoliczność. Porozmawiać z nimi o swoich planach, podać przyczynę rozstania (wykluczyć winę dziecka), poprosić rodzinę o wsparcie. Ważną rolę mogą odegrać dziadkowie, ciocie, wujkowie. Ważne, aby dziecko nie było wmieszane w konflikty. Nie należy ograniczać mu kontaktu z drugim rodzicem. W oparciu o badania, które wykazały, że przedłużający się dysonans między rodzicami ma niekorzystny wpływ na dziecko, powinno ono pozostać z obojgiem w kontakcie. Nie ma jednego wzoru planu opieki. Konieczne jest znalezienie równowagi pomiędzy zaspokojeniem potrzeby stabilności i przewidywalności wydarzeń dla dziecka. Z drugiej strony jest to nieuniknione, względem rozwiązania konfliktu między rodzicami. Występująca u dziecka potrzeba częstych kontaktów z obojgiem rodziców, musi zostać zrealizowana przy pomocy prawidłowo sporządzonego planu spotkań.

Trudniejsza sytuacja dla dziecka jest taka, w której rodzic porzuca rodzinę. Najczęściej kobieta pozostaje z podopiecznym. Dla rozwoju dziecka w rodzinie niepełnej, ważna jest dojrzałość matki, jej zdolność radzenia sobie z samotnością i rozwiązanie problemu partnera. Powinna być świadoma decyzji o samotnym życiu z synem bądź córką. W grę wchodzi również kwestia rekonstrukcji rodziny w nowym związku. Kobiety, które myślą o swojej przyszłości i podejmują decyzje z tym związane, nie czują się tak bardzo osamotnione. Częściej budują prawidłowe relacje z dziećmi. Gdy brakuje kontaktu z ojcem, relacja z matką może być dla dziecka jedyną bliskością znaczącą. Zaczyna postrzegać kim jest dla drugiej osoby. To kształtuje i umacnia jego podmiotowość, ale też wpływa na rozwój samoświadomości, samooceny i samokontroli. Prawidłowa relacja z matką stanowi podstawę dobrej prognozy rozwoju psychicznego chłopca czy dziewczynki, w dalszych latach życia. Nie przesądza jednak o tym, jakie dziecko będzie. Na jego rozwój wpływają także inne czynniki.

Krzysztofa Tatoń

Bibliografia

J. Conway. Dorosłe dzieci rozwiedzionych rodziców. Warszawa 1997

S. Kawula,J. Brągiel, A.W.Janke. Pedagogika rodziny. Toruń 2000

K.Pospiszyl. Psychologia kobiety. Warszawa 1980